FACT-INFO.AZ » CƏMİYYƏT » Totalitar rejimin sındıra bilmədiyi alim
3-12-2024, 14:00 | CƏMİYYƏT
Totalitar rejimin sındıra bilmədiyi alim

Son bir neçə ildə repressiya tarixini araşdırarkən yüzlərlə günahsız, işıqlı insanın həyatına, istintaq materiallarına nəzər saldım. maraqlı məqamlarla rastlaşırdım. İndiki zaman prizmasından o dövrə yanaşıb kimlərisə ittiham etmək, kimlərisə qəhrəman kimi təqdim etmək mənim fikrimcə doğru deyil.
Amma elə insanlar olub ki, rejim onların iradəsini sındıra bilməyib.
Həmin şəxsiyyətlərdən biri, tanınmış alim, türkoloq Vəli Xuluflu idi. Onunla bağlı kiçik istintaq materialına qısa nəzər salmaq istərdim.
Vəli Xuluflunun 12493/80 N-li istintaq işində IV şöbənin rəisi, təhlükəsizlik mayoru Gerasimovun 27 yanvar 1937-ci ildə təsdiq etdiyi arayışda deyilir: SSRİ vətəndaşı, türk, ÜİK(b)P-nin üzvü, AZFON-un direktor müavini Vəli Məhəmmədhüseyn oğlu Xuluflu əksinqilabçı, millətçi təşkilatın üzvü kimi Dövlət Təhlükəsizlik İdarəsinin əməkdaşları tərəfindən Tixomirov və Çiçkalovun ifadələri əsasında həbs edilir. Azərbaycan SSR Cinayət Məcəlləsinə əsasən: 1925-ci ildən həbs olunana qədər əksinqilabi və ümumittifaq pantürkist mərkəzinin rəhbəri Çobanzadə və Qubaydulinin mövqeyinin tərəfdarı olub. 1935-ci ildə qeyri-leqal əksinqilabi, millətçi təşkilatını müdafiə etmiş və təşkilatın rəhbərləri ilə əlaqə yaratmışdır. Azərbaycanın bölgələrində silahlı üsyan etmək üçün hazırlıq işləri aparmışdır. AZFON-un Tarix İnstitutunda ziyançılıq işləri aparıb.Terror mövqeyində durmuş, MK-nın katibi Bağırova qarşı sui-qəsdin hazırlanmasında iştirak etmişdir. Məhz buna görə də V.Xuluflu 73, 64, 69, 70 cinayət maddələri ilə təqsirli bilinir. Məlumdur ki, yeni quruluş üçün təhlükəli hesab edilən ziyalıların həbsi 1937-ci ilin yanvar ayından başlayaraq kütləvi hal almışdı. Biri digərindən xəbərsiz həbs edilən və həbsi nəzərdə tutulan ziyalılar barədə onlardan ifadə alınırdı. Vəli Xuluflu NKVD zirzəmisində doqquz aydan artıq amansız işgəncələrə dözərək haqsız iradları rədd edir, günahsız olduğunu bildirir, qələm dostlarının xalq düşməni adlandırılması ilə razılaşmır.
Vəli Xuluflu erməni millətindən olan müstəntiq Avanesyan tərəfindən verilən sualları cavablandırır. Amma bütün sorğu-suallarda Vəli Xuluflu dostlarına ziyan gətirəcək heç bir addım atmır. Məlum məsələdir ki, həbs dövründə o, olmazın işgəncələrə məruz qalıb. V.Xuluflu həbs edilən günün səhəri SSRİ Xalq Daxili İşlər Komissarlığı Dövlət Təhlükəsizliyi İdarəsi 5-ci şöbəsinin rəisi Avenesyan tərəfindən dindirilir. NKVD-nin zirzəmisində saxlanılan Vəli Xuluflu sonralar da dəfələrlə sorğu-suala tutulur.
Sual: – Siz professor Çobanzadəni tanıyırdınız?
Cavab: – Bəli, onunla rəsmi tanışlığımız olub.
Sual: —Lakin istintaqa məlumdur ki, siz Çobanzadə ilə dost olmusunuz?
Cavab: – Mən təsdiq edirəm ki, 1927-ci ildən Çobanzadə ilə əlaqəm olub.
Sual: –İstintaq belə hesab edir ki, siz bilərəkdən əlaqənin həqiqi xarakterini gizlətməyə çalışırsınız.Bunu təsdiq edirsiniz?
Cavab:–Təsdiq etmirəm. Mən əvvəldən dedim ki, Çobanzadə ilə əlaqələrimiz rəsmidir.
Təbii ki, müstəntiqin məqsədi Vəli Xuluflu vasitəsilə Çobanzadəni və digərlərini əksinqilibçı təşkilatın üzvləri kimi günahlandırmaq olub.
Sual:–İstintaqa məlumdur ki, siz əksinqilabi təşkilatın üzvüsünüz. Bunu təsdiq edirsiniz?
Cavab: –Qəti olaraq inkar edirəm.
Sual:– Sizin dostunuz H. Zeynallı 09.02.1937-cil tarixində verdiyi ifadə də əksinqilabçı təşkilatın üzvləri arasında Vəli Xuluflu da var deyib. Siz əksinqilabçı təşkilatın üzvü olduğunuzu etiraf edirsiniz?
Cavab:–Mənim əksinqilabi təşkilatın mövcudluğu haqqında məlumatım yoxdur. Mən elə bir təşkilata üzv olmamışam. H, Zeynallı düzgün ifadə verməyib.
Göründüyü kimi, Vəli Xuluflu fiziki və mənəvi işgəncələrlə üzləşsə də, öz dürüstlüyünü qoruyub saxlamağa çalışır. O, həbs ediləndə həyat yoldaşı Fatmanisə xanım evdar, 13 yaşlı oğlu Çingiz və 15 yaşlı qızı Sunduz məktəbli idi. Vəli Xuluflu qətlə yetiriləndən beş ay sonra –10 aprel 1938-ci ildə həyat yoldaşı Fatmanisə Xuluflu da həbs olunur. SSRİ XDİK xüsusi müşavirəsinin 9 may 1938-ci il tarixli qərarına əsasən, cəzasını islah-əmək düşərgəsində çəkməklə 8 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilir, Rusiyanın Volqaboyu ərazisindəki Potma islah əmək düşərgəsinə göndərilir....
Əkrəm Bəydəmirli
Baxış sayı: 445
Almaniya kansleri: Rusiya Ukraynaya 500 milyard avro təzminat ödəməlidir
Dünən, 21:00
Azərbaycan əraziləri Ermənistanın işğalı altında olan zaman əsirlikdə və girovluqda saxlanılmış şəxslər ifadə veriblər – MƏHKƏMƏ
Dünən, 17:00
U.S. Department of State: United States supports those efforts to promote peace and stability in South Caucasus
Dünən, 16:30
Vasitəçisiz Azərbaycan-Ermənistan dialoqu daha perspektivli görünür
Dünən, 15:30
Sülh gündəliyinə Azərbaycanın effektli təsir göstərəcəyi realdır
Dünən, 14:00
“Respublika” qəzeti və “Xalq qəzeti” redaksiyaları birləşdirilib
Dünən, 12:30
Bakıda növbəti “Kənddən Şəhərə” həftəsonu yarmarkası
Dünən, 11:30
Beynin bioloji yaşı uzunömürlülüyü müəyyən edir
Dünən, 10:30
Ukrayna uşaqların reabilitasiya məqsədilə Azərbaycana gətirilməsinə görə təşəkkür edib
Dünən, 10:30
Dövlət Departamenti: Birləşmiş Ştatlar Cənubi Qafqazda sülhün və sabitliyin təşviqi üçün səyləri dəstəkləyir
Dünən, 08:30
Xocalı soyqırımı zamanı yaralanmış şəxs: Bacımın meyitini üç gün sonra götürə bildim, qardaşım hələ də itkindir
10-07-2025, 21:00
Ukrayna Rusiyanın dondurulmuş aktivlərindən daha 1 milyard avro əldə edib
10-07-2025, 18:30
Khojaly genocide victim: I was able to retrieve my sister's body three days later, my brother is still missing
10-07-2025, 18:00
В рамках очередной поездки в Карабах руководители политических партий Азербайджана посетили Агдам
10-07-2025, 17:30
Əbu-Dabidə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyanla görüşü keçirilib
10-07-2025, 15:30
BƏƏ-li nazir: Azərbaycan Cənubi Qafqazdakı əsas tərəfdaşımızdır
10-07-2025, 14:00
Qəbələ Beynəlxalq Musiqi Festivalı
10-07-2025, 11:30
Azərbaycanda talassemiya xəstələrinin sayı açıqlanıb
10-07-2025, 09:30
“Diplomatiya Aləmi” jurnalının 20 illik yubileyi
10-07-2025, 08:30
Ukraynalı uşaqlardan ibarət növbəti qrup reabilitasiya üçün Azərbaycana yola salınıb
10-07-2025, 08:00
XİN: İranın Ermənistandakı səfirinin Xankəndi Zirvə görüşünün yekun sənədi ilə bağlı iddiaları qəbuledilməzdir
9-07-2025, 20:30
Çindən Orta Dəhliz vasitəsilə Avropaya daha bir qatar marşrutu açılıb
9-07-2025, 19:30
Gürcüstanda İkinci Qarabağ müharibəsindən bəhs edən “İstiqamət Şuşadır” kitabı təqdim edilib
9-07-2025, 17:30
Heads of diplomatic service bodies tour Shusha city
9-07-2025, 15:30
Ankara 2026-cı il üçün “Türk dünyasının turizm paytaxtı” elan edilib
9-07-2025, 14:00
BMT-nin sammitində süni intellektin faydaları və yaratdığı problemlər müzakirə olunur
9-07-2025, 11:30
Azərbaycan Respublikasının diplomatik xidmət orqanlarının yaradılmasından 106 il ötür
9-07-2025, 11:30
Sirləri özü ilə qəbirə aparan alim
9-07-2025, 10:30
Araşdırmaya görə işıq yanarkən yatmaq ürək xəstəliyi riskini artırır
9-07-2025, 10:30
Zaqatala şəhərində “Məişət zorakılığına qarşı birlik” adlı layihə icra edilib
8-07-2025, 19:00




