9-5-2025 22:17
FACT-INFO.AZ » MƏDƏNİYYƏT » MƏDƏNİ İRSIMİZ DÜNYA MƏDƏNİYYƏTİ KONTEKSTİNDƏ: UNESCO-nun “Dünya yaddaşı” reyestrinə daxil olan nümunələrimiz
3-07-2024, 21:00 | MƏDƏNİYYƏT
MƏDƏNİ İRSIMİZ DÜNYA MƏDƏNİYYƏTİ KONTEKSTİNDƏ: UNESCO-nun “Dünya yaddaşı” reyestrinə daxil olan nümunələrimiz

Çoxəsirlik zəngin mədəni irisə malik olan Azərbaycanın maddi və qeyri -maddi mədəni irsi  onun milli özünəməxsusluğunun əsasını təşkil edir. Qloballaşma fonunda milli özünəməxsusluğu ehtiva edən mədəni irs nümunələrinin mühafizəsi, tədqiqi və gələcək nəsillərə çatdırılması mühüm əhəmiyyət daşıyır. Azərbaycan xalqı çağdaş dönəmdə müstəqil dövlətini bərpa etdikdən sonra özünəməxsusuluğunun qorunması və milli təhlükəsizliyini təhdid edən halların aradan qaldırılmasını starteji milli hədəfi müəyyən etmişdir.

Azərbaycan dövlətinin qəbul etdiyi qanunvericilik (milli və beynəlxalq) sisitemi dünyanın unversal mədəni dəyərlərinə hörmət hissini aşılamaqla bərabər milli dəyərlərinin qorunmasını qarşısına məqsəd qoymuşdur.

Azərbaycan Respublikası həmçinin milli təhlükəsizlik siyasətinin əsas istiqamətləri müəyyən edilərkən elm, təhsil, mədəniyyət siyasəti və mənəviyyatın qorunmasını xüsusi vurğulayaraq  Azərbaycan xalqının mədəni irsinin, maddi və mənəvi dəyərlərinin mühafizəsinə, onun mədəni tələbatlarının ödənilməsi vasitələrinin və elmi-texniki potensialının daxili və xarici təhdidlərdən qorunmasına, mütərəqqi daxili və beynəlxalq inkişafdan bəhrələnməsinə yönəlməsi strateji hədəf kimi müəyyənləşdirmişdir.  Azərbaycan Respublikasının milli maraqlarının əsas istiqamətləri müəyyən edilərkən Azərbaycan xalqının vahidliyinin qorunub saxlanılması, azərbaycançılıq ideyasının təşviqi, həmçinin dünya azərbaycanlılarının daşıdığı dəyərlərə əsaslanan milli özünəməxsusluğun və həmrəyliyin möhkəmləndirilməsi, Azərbaycan xalqının mədəni-tarixi irsinin və mənəvi dəyərlərinin qorunması, eləcə də ümumbəşəri dəyərlərlə zənginləşdirilməsi, dilinin, özünüdərk, vətənpərvərlik və milli iftixar hissinin, intellektual potensialının inkişaf etdirilməsi əsas hədəf kimi götürülmüşdür.

Mədəni irsin tədqiqi mühafizəsi qorunması və gələcək nəsillərə çatdırılması ümummili starteji hədəfimiz olmaqla bərabər milli mədəniyyətimiz eyni zamanda  ümumibəşəri səciyyə daşımaqla dünya mədəni irsinin vacib tərkib hissəsidr. Bu mənada dünyada ən böyük mədəniyyət təşkilatı olan UNESCO və   Azərbaycan  əlaqələri mühüm əhəmiyyət daşıyır. Xalqımızın  zəngin mədəni irsinin beynəlxalq səviyyədə tanıdılması və digər ölkələr tərəfindən özününküləşdirilmə cəhdlərinin qarşısının alınmasında    UNESCO-nun “Dünya Yaddaşı”  beynəlxalq reyestrinin  rolu danılmazdır. Azərbaycan Respublikası bu platformada mədəni irs nümunələrinin təqdim olunmasına həssaslıqla yanaşır.  Odur ki, UNESCO-nun “Dünya Yaddaşı”  beynəlxalq reyestrinə daxil olan nümunələrimiz barədə məlumatların hazırlanmasını önəmli hesab edirik.

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) Əlyazmalar İnstitutunda qədim dövrə aid 390 tibbi sənədlər toplanıb. Onlardan 363 əlyazması IX əsrə aiddir. Onların əksəriyyəti ərəb dilində - ərəb xətti ilə yazılan əlyazmalardır. Bunlardan 70 əlyazma ərəb dilində, 71-i - türk dilində (türk, tatar, kumık, özbək), qalanları isə fars dilindədir. 

13-17 iyul 2005-ci ildə UNESCO-nun Çin Xalq Respublikasında keçirilən növbəti yığıncağında Tarixi Abidələrə dair Beynəlxalq Komitənin zəmanəti ilə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Əlyazmalar İnstitutunda saxlanılan orta əsrlər təbabətindən və əczaçılığından bəhs edən üç əlyazma Dünyanın Yaddaşı Proqramının reyestrinə daxil etmişdir. Bu proqram, bəşəriyyətin nadir və əvəzolunmaz yazı abidələrini əhatə edir. Qərarı təsdiq edən Sertifikat UNESCO-nun rəhbəri Dr. K. Matsuura tərəfindən Əlyazmalar İnstitutuna təqdim edilmişdir. 

Bu üç əlyazma - İbn Sinanın "Tibb elminin qanunu" əsərinin II cildi, Rüstəm Curcaninin "Nizamşahın ehtiyatları" əsəri, Əbu Əl-Qasım Əl-Zəhrəvinin "əl-Məqalə əs-Sələsun" əsərinin əlyazmasının XIII əsr nüsxəsidir.

Dünya tibb elminin inkişafında müstəsna xidmətləri olmuş  İbn Sinanın “Dünya Yaddaşı”  reyestrinə  daxil edilmiş əsəri haqqında aşağıdakı məlumatları bilmək zəruridir.

Qərbdə Avisenna (980-1037) kimi tanınan İbn Sinanın "Tibbin Kanonu" ("Təbabət elminin qanunu", 1030) adlı əsərinin ikinci cildinin ən qədim nüsxəsi (əlyazma) mövcuddur və ərəb dilində yazılmış tibbə və farmakologiyaya aid məşhur risalədir. Bu  əlyazma 1143-cü ildə (Hicrə ilə 537) müəllifin ölümündən 104 il sonra Bağdadda nəsx xətti ilə köçürülüb.

Bu ikinci cild əsasən farmakologiya sahəsinə aiddir. Burada bitkilər, minerallar və heyvan maddələrindən yüzlərlə təbii dərmanların təsvirləri var. Müəllifin ölümündən 106 il sonra yenidən köçürülmüş “Tibbin Kanonu” ("Təbabət elminin qanunu") dünyada ən qədim və unikal əlyazmalardan biri sayıla bilər. Avisennanın əlyazmaları dünyada ən mötəbər hesab edilir. "Tibbin Kanonu"nun ikinci cildi sonradan özbək və rus dillərinə yuxarıda qeyd olunan Bakı əlyazmasından tərcümə olunmuşdur (Daşkənd, 1982).

Buxara (Qədim İran, bu günkü Özbəkistan) yaxınlığında Əfşanə şəhərində anadan olan Avisenna  öz çox saylı tibbi müayinələrini sonradan Qədim İran və Azərbaycanda keçirmişdir. Ərəb dilində olan “Tibbin Kanonu”, həm Şərq, həm də Qərb tibb tarixində (Britannica Ensiklopediyasında göstərildiyi kimi) ən məşhur ensiklopedik kitabdır."

Orta əsrlər dövründə “Tibbin Kanonu”, bütün Müsəlman Dünyasında və Xristian Avropasında tibb elminin inkişafına öz təsirini göstərdi. XII əsrdə “Tibbin Kanonu” Kremonalı alim Jerard (1140-1187) tərəfindən ərəbdən latın dilinə tərcümə edilmiş, və Avropa universitetlərində tibbi dərslik kimi istifadə edilməyə başlamışdı. Kitab elə ehtiramla qarşılandı ki, hətta Mikelancelo bu barədə belə söyləyirdi: "Avisennaya dəstək verib və səhv olmaq, başqalarına dəstək verib düz olmaqdan daha yaxşıdır"

Əlyazma qalın ağ kağız üzərində yazılmışdır. Mətn qara, başlıq qırmızı rəngdədir; format: 18x20 sm, səhifələrin sayı: 186.

 

ADPU-nun filologiya fakultəsinin dekanı, f.ü.f.doktoru, dosent,

 UNESCO klubunun rəhbəri   Könül Həsənova

Tədqiqatçı-hüquqşünas    Səməd Vəkilov




Baxış sayı: 105
Prezident və birinci xanım faşizm üzərində Qələbə uğrunda mübarizədə həlak olan azərbaycanlıların xatirəsini anıblar Dünən, 14:00 Faşizm üzərində qələbəyə həsr olunan elektron məlumat bazası və virtual sərgi istifadəyə verilib Dünən, 11:00 Azərbaycan-Vyetnam əməkdaşlığında yeni səhifə açılır Dünən, 11:00 Azərbaycan Ordusunun Türkiyədə beynəlxalq təlimdə iştirak edəcək heyətinə baxış keçirilib 8-05-2025, 19:30 Bir qrup şəxsə Azərbaycan Prezidentinin fərdi təqaüdü verilib 8-05-2025, 19:00 “Heydər Əliyev 102” adlı təntənəli ədəbi-bədii tədbir təşkil edilib 8-05-2025, 18:30 Məhkəmədə Kəlbəcərin Ermənistan tərəfindən işğal olunmasını əks etdirən videomaterial nümayiş etdirilib 8-05-2025, 16:00 Prezident İlham Əliyev XXVIII Avrasiya İqtisadi Zirvə Toplantısının iştirakçılarına müraciət edib 8-05-2025, 15:00 UNEC-də XVI Karyera Yarmarkası 8-05-2025, 11:00 IV Türk Dünyası Ədəbiyyat və Kitab Festivalı keçiriləcək 8-05-2025, 10:00 Türkiyə Prezidenti ölkəsinin Pakistanla həmrəy olduğunu bildirib 8-05-2025, 08:00 To Lam: Birgə Bəyanat Vyetnam-Azərbaycan münasibətlərinin tarixində yeni səhifə açır 8-05-2025, 07:00 Qazaxıstanda QHT-lərlə bağlı yeni qanun hazırlanacaq 7-05-2025, 21:00 “Konstitusiya və Suverenlik İli” çərçivəsində Gürcüstanın Qardabani şəhərində elmi-praktik konfrans keçirilib 7-05-2025, 20:00 Prezident İlham Əliyev: Qoşulmama Hərəkatının daha sanballı təsisat kimi fəaliyyəti Azərbaycanın və Vyetnamın marağındadır 7-05-2025, 19:00 President: There is strong potential for cooperation between Azerbaijan and Vietnam in various fields 7-05-2025, 18:30 Azərbaycan və AİİB əməkdaşlığın əsas istiqamətlərini müzakirə edib 7-05-2025, 14:30 Misir Mərdanov elmi sessiyada Kaşğari Fondunun fəaliyyətindən danışdı 7-05-2025, 13:00 Milli Məclisdə Ümummilli lider Heydər Əliyevə həsr olunmuş iclas keçiriləcək 7-05-2025, 12:00 Azərbaycan XİN Pakistana qarşı hərbi hücumları pisləyib 7-05-2025, 11:30 BMT Baş katibi Hindistan və Pakistana sülh çağırışı etdi 7-05-2025, 11:00 ABŞ Azərbaycanın NATO ilə davamlı əməkdaşlığını dəstəkləyir 7-05-2025, 11:00 Ölkə ərazisinin əksər yerlərində yağıntılı hava davam edib FAKTİKİ HAVA 7-05-2025, 09:30 Hikmət Hacıyev media subyektlərinin rəhbərləri ilə görüşüb 6-05-2025, 21:00 Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev “Vietnam News Agency” agentliyinə müsahibə verib 6-05-2025, 20:30 Cəbrayıl Könüllüləri qrupuna qəbula start verilib 6-05-2025, 17:30 "Zəngəzur dəhlizinin açılması ilə regional əməkdaşlığın gücləndirilməsi hədəflənir" 6-05-2025, 17:00 Avropa İttifaqı-Azərbaycan münasibətləri yeni strateji mərhələnin astanasında 6-05-2025, 16:30 Suriyanı hərbi poliqona çevirmək cəhdləri 6-05-2025, 14:00 Xocalı və Ağdərəyə 2073 nəfər qayıdıb 6-05-2025, 12:30
Köşə yazarları
Təqvim
«    May 2025    »
BeÇaÇCaCŞB
 1234
567891011
12131415161718
19202122232425
262728293031