Karabağ'ın sanatsal düşüncesini ve yaratıcılığını bölgenin güzel doğası, iklimi, doğal kaynaklarının zenginliği de büyük ölçüde etkilemiştir. Karabağlıların zengin yaratıcılık örnekleri içinde en önemli yerlerden birini onların yaşam biçimi ve günlük geçimiyle ilgili olan halk sanatları tutmaktadır. Hiç kuşkusuz, karabağlıların evlerinin yapısı, estetik zevkleri, kısacası ulusal düşüncesi, kimliği bu sanat türünde kendisini hemen belli etmektedir. Zaten o yüzden şimdi dünyanın en büyük ve zengin müzelerinde Karabağ halk sanatları, daha büyük ölçüdeyse Azerbaycan halk sanatlarının en nadide örnekleri sergilenmektedir. Londra'nın Victoria ve Albert, Paris'in Louvre, Washington'un Metropolitan, Viyana'nın, Roma'nın, Berlin'in, İstambul`un, Tahran'ın, Kahire'nin zengin müze koleksiyonlarına bakarken orada Karabağ ustalarının becerikli ellerinin emeği olan sanat örneklerini görmek mümkündür. Karabağlıların emeği sayesinde ortaya çıkan bölgenin yaşam ve hayat biçiminde genişçe kullanılan Karabağ el sanatının büyük ve zengin bir tarihi vardır.

Karabağ'dan bulunmuş tabak, çanak, çömlek, silah ve süs örnekleri sadece bir tarihi olgu olarak değil, aynı zamanda onu yaratan sanatçının ustalık yetisinden bilgi veren değerli bir kaynaktır. Metalden yapılmış sanat örneklerinden bazılarının üzerinde bulunan süs ve kabartmalar aracılığıyla bizim o dönemdeki insanların gelenekleri, dini görüşleri ve hatta giysileriyle alakalı bilgi almamız mümkündür. Karabağ halkının yaşam biçimi tarihsel, etnografik ve sanatsal özellikleriyle giysilerde kendini belli etmektedir. Bu özellikler hem belli giyimlerde ve süslemelerde, hem de desenlerde ve kumaşlarda gözükmektedir. Arkeolojik kazılar sırasında yüklü miktarda eski maddi kültür örneklerinin tespiti Karabağ'ın maddi ve manevi kültür tarihini öğrenmek için olanaklar sağlamıştır. Eski ve zengin bir tarihe sahip Azerbaycan halkına ait olan bu bölge dünyanın çeşitli bilim adamları tarafından büyük ilgiyle kabul edilmesi, aynı zamanda bu ulu beldeye hertürlü sahtekarlıkla sahiplenmek isteyen düzenbazların de dikkatinden yayınmaması asla bir rastlantı olamaz. Karabağ'da kazı sırasında keşfedilen her bir arkeolojik malzeme, dolayısıyla maddi kültür örneği olan büyüklü küçüklü tüm eşyalar inşaat malzemeleri, ev eşyaları, mutfak eşyaları, süs eşyalarının her birisi hem kendisinin üretimi açısından, hem de onların üzerindeki çeşitli kliptik, teoreftik görüntülerin, desenlerin yapımı açısından karabağlıların hayatında kendineözgü yer edinen eski kültürün yapısı, seviyesi, gelişme özelliklerinin belirtisidir. Bakırdan, tunçtan, altından yapılmış ev donanımının ve süs eşyalarının üzerine kazınmış çeşitli resimler Karabağ'da henüz eski zamanlarda güzel sanatların var olmasının kesin kanıtıdır. Çeşitli dönemlerde Azerbaycan'ın Karabağ halıcılık ekölüne ait halılar bugüne kadar kendi güzelliğiyle insanları hayran bırakmaktadır. Bu halıların büyük çoğunluğu dünyanın en ünlü müzelerinde korunmaktadır. Zengin kültürel mirasa sahip olan Karabağ bölgesi müzik beldesi olarak da ünlüdür. Azerbaycan müzik kültürü hazinesini kendi ender ses ve güfte incileriyle zenginleştiren Karabağ müziğinin asırlık gelenekleri vardır. Karabağ müzik sanatında mukamların, halk şarkılarının, dansların, aşık yaratıcılığının da özel bir yeri bulunmaktadır. Karabağ mukam sanatının Azerbaycan ulusal müziğinin temellerinden birisine dönüşmesi asla ve asla raslantı olamaz. Karabağlı edebiyat adamlarının yarattıkları edebiyat örnekleri Azerbaycan`ın kültür hazinesinde kendine şerefli bir yer edinmiştir. Çeşitli dönemlerde Karabağ`da dokunulan Karabağ halıcılık ekölüne ait halılar, kilimler bugüne kadar kendi güzelliğiyle insanları hayran bırakmaktadır. Bu halıların, kilimlerin büyük bir kısmı en ünlü müzelerde korunmakta ve sergilenmektedir.

Karabağ'da tiyatro sanatının kökleri halkın etkinliği, yaşamı, düğün ve bayram gelenekleri, ayrıca bakış açısıyla direk alakalıdır. Tören, şölen ve oyunlardaki gösteri unsurları bağımsız halk tiyatrosunun oluşmasında önemli rol oynamıştır. Karabağ halk tiyatrosu herzaman gerçekçi özellik taşımış ve emekçi kesimin yaşam biçimini yansıtmıştır. Halk tiyatrosunun içeriğini herzaman belli etik ölçüde küçük performanslar düzenlemiştir. Karabağ profesyonel tiyatrosunun oluşumunda halk tiyatrosu önemli rol oynamıştır. Bunun sayesinde XIX yüzyıldan başlayarak önce Şuşa'da, daha sonraysa Ağdam'da profesyonel tiyatro oluşturulmuş ve çok verimli faaliyet sergilemiştir. Karabağ'ın zengin demir cevheri yatakları eski zamanlardan başlayarak yerli hammadde bazında demircilik sanatının oluşumunda önemli rol oynamıştır. Seramikse Karabağ'da işçilik üretiminin en eski alanlarından olup günümüze kadar önemini korumuştur. Uzmanlar sanatın bu dalının oluşumunu Neolitik dönemine ait ediyorlar. Karabağ mutfağı Karabağ ketesi(çöreği), Berde nani gibi spesifik yemekleriyle farklılık sergilemekle Azerbaycan mutfağının önemli bir bölümünü oluşturmaktadır.

Bölgede gerçekleştirilen arkeolojik kazıların sonuçları Karabağ'da yaşamış eski insanların tarih boyunca onurlu yaratıcılık yolu geçerek çok sayıda kültür eserleri yarattıklarını kanıtlamaktadır. O büyük kültürel yapıtlardan birisi de hiç kuşkusuz mimari yapıtlardır. Kendi soyköküyle ta eski dönemlere kadar uzayıp giden Karabağ bölgesinin sanat gelenekleri kendi bünyesinde nice nesillerin sanatsal birikimini toplamıştır. Buraya Kelbecer, Ağdam, Laçın bölgelerinde kaya üzerinde bulunan resimler, zengin tasarıma sahip emek aletleri ve ev eşyaları, kendi güzelliği ve renkliliğiyle ender bulunan halı sanatı, takı eşyaları vb. eşyalar dahildir. Ayrıca nefisliği ve zerafetiyle seçilen mimari anıtlarını camileri, türbeleri, sarayları, kiliseleri, tapınakları ve seramik desenlerini da hatırlamamak mümkün değildir. Tüm bunlar Azerbaycan halkının sanat kültürünün kendineözgü belleğini oluşturmuş, onun zengin mirasına katkıda bulunmuştur. Bu miras XIX yüzyılın ortalarından yeni düşüncelerin ortaya çıkmasıyla iyice dolgunlaşmıştır. Bu dönemin önemli temsilcilerilerinden yetenekli ressamlar Mir Mövsüm Nevvab`ın, şair ve ressam Hurşud banu Natevan`ın ve diğerlerinin isimlerini zikretmek mümkündür. Kendi zenginliğine ve kendi özel konumuna göre Karabağ kültürü Azerbaycan kültürünün önde gelen ve ayrılmaz bir parçası olmuştur ve olacaktır.

kaynak:

www.medeniyyet.az