“Karabağ” isminin Azerbaycan’ın somut bir vilayetinin, bir bölgesinin adı gibi oluşması tarihi onun etimolojisinin daha bilimsel izahına olanak tanımaktadır. Çünkü Azerbaycan dilinde (ayrıca başka Türk dillerinde) “kara” renk dışında “yoğun”, “kalın”, “büyük”, “koyu” vs. anlamlar da taşımaktadır. Bu açıdan, “Karabağ” terimi “kara bağ”, yani “büyük bağ”, “yoğun bağ”, “kalın bağ”, “sefalı bağ” vs. anlamları da içerir.

Karabağ’ın arazisi hakkında vaktiyle Karabağ hanlığının veziri olan Mirza Cemal Cavanşir “Karabağ tarihi” (1847) adlı eserinde şunları yazıyordu: “Eski tarih kitaplarının yazdığına göre, Karabağ vilayetinin sınırları şöyledir: güney taraftan Hudaferin köprüsünden Kırık köprüye kadar - Araz nehri. Şimdi (Sınık köprü) Kazak, Şemseddin ve Demirci Hasanlı cemaati arasındadır ve Rusya devleti memurları onu Rusça “Krasnı most”, yani “Altın köprü” adlandırıyorlar. Doğu taraftan Kür nehri bulunmaktadır. Kür nehri Cavad köyünde Aras nehrine kavuşarak, Hazar Denizi’ne dökülüyor. Kuzey yandan Karabağ’ın Yelizavetpol’la sınırı Kür nehrine kadar - Goran nehri ve Kür çayı pekçok yerden geçerek, Araz nehrine ulaşıyor. Batı tarafından Küşbek, Salvartı ve Erikli adlanan yüksek Karabağ dağları bulunmaktadır”.

Rusya işgali ve sömürgeciliğinin ilk dönemlerinde Karabağ’ın arazisi ve sınırlarının böylesine kesin tarif edilmesi şöyle açıklanmaktadır; 1) bu olguyu doğrudan Karabağ’ın idaresile uğraşan devlet adamı kaydetmiştir, dolayısıyla, bu olgu resmi belgelere dayalı resmi bir ifadedir, Rusya’nın hizmetinde bulunan devlet adamının resmi ifadesidir;

2) diğer yandan bu olgu sadece gerçeğe, tecrübeye dayanmayıp kaynaklarla da kanıtlanmaktadır. Mirza Cemal’in yaklaşımının doğruluğunu kanıtlamak için eski tarih kitaplarına esaslanması boşuna değildir. Görüldüğü üzere, siyasi coğrafi mekân olarak, tarihte hep “Dağlık Karabağ” olarak değil, bütün olarak, yani Karabağ’ın arazisinin tamamını; dağlarını, ovalarını kapsayan genel bir “Karabağ” kavramı kullanılmıştır. Dolayısıyla, “Dağlık Karabağ” kavramı daha sonraları ortaya çıarılmış bir “üründür”, bölücülük niyeti ile Karabağ’ın bir bölümüne verilmiş isimdir.

Gerçek şu ki: bugün Azerbaycan'da hem Dağlık Karabağ var, hem de Aran Karabağ (ova Karabağ). İster ovalık (aran), isterse de dağlık Karabağ hep, tüm tarihi dönemlerde bir halkın - Azerbaycan halkının vatanı olmuştur, dilinde "Kara" ve "bağ" sözleri olan halkın! Azerbaycan halkının yüzlerce en eski, en ender halkbilimi örnekleri, müzik türleri bu yüzden Karabağ'da oluşmuştur, Karabağ'la ilgilidir.

Kaynak: Yakup Mahmudov, Kerim Şükürov Karabağ - Gerçek tarih,olgular, belgeler. Bakü, 2005