6-7-2025 16:54
FACT-INFO.AZ » İQTİSADİYYAT » Zəngəzur dəhlizinin müasir əhəmiyyəti
4-06-2025, 15:30 | İQTİSADİYYAT
Zəngəzur dəhlizinin müasir əhəmiyyəti

Zəngəzur dəhlizi  Ermənistanın Sünik rayonu ərazisindən keçməli olan təxminən 40 km uzunluğunda avtomobil və dəmir yolu layihəsidir. Azərbaycanın qərb rayonları ilə Naxçıvan Muxtar Respublikası  arasında nəqliyyat əlaqələrini təmin etmək üçün ona ehtiyac var.

Sovet dövründə Azərbaycanı Naxçıvanla magistral və Zaqafqaziya dəmir yolunun bir hissəsi birləşdirib. Lakin SSRİ-nin dağılmasından və birinci Qarabağ müharibəsi başlayandan sonra bu ərazidə rabitə kəsildi. Dəmir yolu xətti sökülüb, NMR ilə Azərbaycan arasında quru əlaqəsi kəsilib.

2020-ci ildə baş vermiş ikinci Qarabağ müharibəsindən sonra tərəflər bu sahədə nəqliyyat əlaqələrinin bərpası ilə bağlı razılığa gəlməyə çalışıblar. 2023-cü ilin əvvəlinə Zəngəzur dəhlizinin Azərbaycan hissəsində yolun tikintisi 70% tamamlanıb.2023-cü ilin yayında Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev bəyan etdi ki, “Ermənistan istəsə də, istəməsə də Zəngəzur dəhlizi mütləq açılacaq”. Ermənistan Zəngəzur dəhlizinin tikintisinə etiraz edir. Ölkə hakimiyyəti hesab edir ki, “dəhliz” sözü gələcək yolun və onun altındakı torpağın Bakının nəzarətinə verilməsini nəzərdə tutur. Baş nazir Nikol Paşinyan dəfələrlə bəyan edib ki, onun hökuməti “heç bir dəhliz məntiqini müzakirə etməyib, müzakirə etmir və müzakirə etməyəcək”.2023-cü ilin mayında Ermənistan və Azərbaycan liderləri Nikol Paşinyan və İlham Əliyev Moskvada keçirilən Avrasiya İqtisadi İttifaqının sammitində “Zəngəzur dəhlizi” termini ilə bağlı mübahisə etmişdilər. Ermənistan baş nazirinin sözlərinə görə, bu ifadə onun ölkəsinə qarşı ərazi iddialarını ifadə etmək üçün istifadə olunur. Cənab Əliyev də öz növbəsində “Zəngəzur dəhlizi” dedikdə heç bir iddia nəzərdə tutmadığını əmin etdi.Daha sonra Rusiya prezidenti Vladimir Putin mübahisəyə müdaxilə edərək əldə edilmiş daha mühüm razılaşmalara işarə etdi.

 Azərbaycan İqtisadi İslahatların Təhlili və Kommunikasiya Mərkəzinin məlumatına görə, Azərbaycanın materik hissəsi ilə Naxçıvan Muxtar Respublikası arasında nəqliyyat əlaqələrinin yaranması ixracın 710 milyon dollar artmasına kömək edəcək. Bakı da hər il Bakı-Naxçıvan aviareyslərinin subsidiyalaş-dırılmasına xərclənən 10 milyon dollara qənaət edəcək. Bundan əlavə, dəmir yolunun açılması qazın birbaşa nəqlinə imkan verəcək. Hazırda mübadilə sistemi ilə qaz nəqli İran ərazisindən həyata keçirilir. Eyni zamanda, Tehran Azərbaycan tranzitinin 15%-ni ödəniş kimi özündə saxlayır.

 2024-cü il oktyabrın 6-da Azərbaycan və İran İslam Respublikası ərazisindən ölkənin əsas hissəsini Naxçıvanla birləşdirəcək dəmir yolunun tikintisinə dair niyyət protokolu imzalanmışdır.Həmin gün Zəngilan rayonunun Ağbənd kəndi ərazisində Azərbaycan və İran arasında avtomobil körpüsünün və sərhəd-gömrük infrastrukturunun təməlqoyma mərasimi keçirilib. Ölkə hökumətinin qeyd etdiyi kimi, yaradılan obyektlər tranzit yükdaşımaların artırılmasına, Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə əlaqənin asanlaşdırılmasına xidmət edəcək.Bunun ardınca Azərbaycan prezidentinin xarici siyasət məsələləri üzrə köməkçisi Hikmət Hacıyev “Politico”ya açıqlamasında Zəngəzur dəhlizi layihəsinin Azərbaycan üçün cəlbediciliyini itirdiyini bildirib.

Naxçıvan Muxtar Respublikasının Azərbaycanın şərq rayonları ilə birləşdirilməsi üçün nəzərdə tutulan “Zəngəzur dəhlizi” layihəsi təkcə Cənubi Qafqazın inkişafına deyil, həm də türk dünyasında ticarət, logistika və siyasi əlaqələrin möhkəmlənməsinə mühüm töhfə verə bilər.

2020-ci il İkinci Qarabağ Müharibəsi regionda qüvvələr balansının tamamilə dəyişməsinə səbəb olub, Cənubi Qafqazda uzunmüddətli sülh və firavanlığa yol açıb. Azərbaycan və Ermənistan arasında müharibəyə son qoymağa imkan verən üçtərəfli bəyanatda Ermənistan silahlı qüvvələrinin Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərindən tamamilə çıxarılması və regionda nəqliyyat əlaqələrinin bərpası da nəzərdə tutulurdu.

Nəqliyyat əlaqələrinin bərpası, eləcə də yenilərinin yaradılması uzun və çətin prosesdir. Eyni zamanda, Zəngəzur dəhlizinin reallaşdırılması Xəzər dənizi vasitəsilə yeni marşrutun yaradılmasına imkan verəcək ki, bu da Türkiyə ilə Mərkəzi Asiya ölkələri arasında yüklərin mümkün qədər tez çatdırılmasına imkan verəcək. Zəngəzur Dəhlizi təşəbbüsü İran, Ermənistan, Azərbaycan, Rusiya və Türkiyənin də daxil olduğu bir çox ölkənin maraqlarına toxunur.

Özünü regional güc kimi təqdim edən İran Azərbaycanın, o cümlədən İslam Respublikasında yaşayan azərbaycanlılar üçün artan təsirindən və “cəlbediciliyindən” qorxur. Tehran hesab edir ki, Zəngəzur dəhlizi həm də İranın Ermənistanla əlaqələrini “kəsdirə” və İranın Qara dənizə çıxışına mane ola bilər.

Bu baxımdan İran tərəfi Zəngəzur dəhlizi ideyasını sərhədlərin yenidən cızılması və geostrateji ziyana doğru atılan addım kimi qiymətləndirir. Qara dənizə və Rusiya Federasiyasına maneələr Tehran tərəfindən “Bir kəmər, bir yol” layihəsi çərçivəsində Qafqazda təsirini azaltmaq və tranzit ölkə rolunu itirmək amili kimi qəbul edilir.

İranın bu kimi arqumentləri bir yana, Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı narahatlığın əsas səbəbi Azərbaycan və Türkiyə tərəfindən ölkənin regionda fəallığının artmasıdır. Azərbaycan və Türkiyə İkinci Qarabağ Müharibəsi zamanı bölgədə güclərini nümayiş etdiriblər.İran yuxarıda sadalanan amillərlə yanaşı, Türkiyə və Azərbaycanın güclənməsindən də narahatdır ki, bu da regionda güc balansını Tehranın ziyanına dəyişə bilər.Onu da qeyd edək ki, 10 noyabr 2020-ci il tarixli üçtərəfli bəyanatın 9-cu bəndinə əsasən, Zəngəzur dəhlizinin təhlükəsizliyini Rusiya təmin edəcək ki, bu da Moskvanın xeyrinə daha bir kozırdır.Yuxarıda deyilənləri ümumiləşdirmək üçün qeyd etmək yerinə düşər ki, Zəngəzur dəhlizi məsələsi region ölkələrinin gündəmində qalmaqdadır.

Bu nəqliyyat arteriyası türk dünyasının yüksələn ulduzuna çevrilə bilər, lakin onun potensialını açmaq üçün çoxtərəfli əməkdaşlığı inkişaf etdirmək və ona “uzunmüddətli təməl” qoymaq lazımdır.

 

Vahid Ömərov,

 AMEA Fəlsəfə və Sosiologiya İnstitutunun aparıcı elmi işçisi, fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, dosent  

Yazı, Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə “Savalan” Tarixi Araşdırmalar İctimai Birliyi tərəfindən həyata keçirilən “Zəngəzur dəhlizi: müasirlik tarixi kontekstdə” adlı layihəsi çərçivəsində çap olunur.




Baxış sayı: 130
Aşura günü 2696 nəfər könüllü qan verib Dünən, 23:13 Zəngəzur dəhlizini geoiqtisadi inqilabın tərkib hissəsidir - Rəcəb Tayyib Ərdoğan Dünən, 17:30 Ukrayna kəşfiyyatı: Moskva Bakı ilə gərginlik fonunda Ermənistanda hərbi mövcudluğunu gücləndirir Dünən, 14:00 Ermənistan silahlı qüvvələrinin Kəlbəcərdə dinc əhalini, uşaqları atəşə tutması ilə bağlı zərərçəkmiş şəxslər məhkəmədə ifadə veriblər 4-07-2025, 21:00 Prezident İlham Əliyev Məsud Pezeşkianı Şuşa şəhəri ilə tanış edib 4-07-2025, 19:00 Xankəndi Sammiti həm də Azərbaycanın beynəlxalq aləmə zəruri mesajıdır 4-07-2025, 17:00 Qarabağ Azərbaycan, Azərbaycan Qarabağdır! – Ersin Tatar 4-07-2025, 16:30 Prezident İlham Əliyev: Azərbaycan ECO-nun işində həmişə fəal iştirak edib 4-07-2025, 16:30 "Ümid edirəm ki, ABŞ regionda uzun müddətdir gözlənilən sülhə fundamental töhfə verəcək" 4-07-2025, 12:30 Məişət zorakılığına qarşı maarifləndirici tədbir keçirilib 4-07-2025, 11:00 Qazaxıstanlı ekspert: ECO ticarət dövriyyəsinin artımı və investisiyaların cəlbi üçün platforma rolunu oynayır - MÜSAHİBƏ 4-07-2025, 11:00 Pərvanə Salmanqızı: "Tarixin yaddaşında silinməz iz buraxan şəxsiyyət Nadir Şah" 4-07-2025, 09:00 “Anadolu Qartalı - 2025” beynəlxalq təlimi ilə bağlı mətbuat konfransı keçirilib 4-07-2025, 08:00 Azərbaycan, Özbəkistan və Qırğızıstan prezidentləri Şahbulaq qalasında olublar 3-07-2025, 22:00 Testimonies heard in court regarding torture inflicted by Armenian armed forces on captured Azerbaijanis 3-07-2025, 18:30 На суде заслушаны показания о пытках, которым подвергались азербайджанцы, взятые в плен и заложники вооруженными силами Армении 3-07-2025, 18:00 Əsir düşən azərbaycanlılara verilən işgəncələrlə bağlı məhkəmədə ifadələr dinlənilib 3-07-2025, 16:00 Əməkdar artist Sahib Paşazadə “Özbəkistanın mədəniyyət elçisi” medalı ilə təltif edilib 3-07-2025, 11:30 Seyid Əzim Şirvaninin anadan olmasının 190 illiyi çərçivəsində silsilə materiallar hazırlanıb 3-07-2025, 10:30 Azərbaycan–Özbəkistan strateji tərəfdaşlığı yeni mərhələdə 3-07-2025, 10:00 Lord Con Alderdays: Böyük Britaniya Azərbaycan və Mərkəzi Asiya ilə əməkdaşlığını dərinləşdirməyə sadiqdir 3-07-2025, 08:00 Ayxan Hacızadə: Rusiyanın rəsmi müraciətlərinə Azərbaycan tərəfindən cavab verilmədiyi iddiaları əsassızdır 2-07-2025, 21:30 Azərbaycan və Özbəkistan Prezidentləri mətbuata bəyanatlarla çıxış edib 2-07-2025, 21:00 XİN: Qanun pozuntuları ilə bağlı Rusiya tərəfindən obyektiv araşdırma aparılacağını və günahkarların cəzalandırılacağını gözləyirik 2-07-2025, 18:00 Azərbaycana bugünkü səfərim tarixi xarakter daşıyacaq - Mirziyoyev 2-07-2025, 17:30 "Səfərov qardaşları posttravmatik şokdan vəfat edib, bu, çoxsaylı xəsarətdən olur" - Müstəntiq 2-07-2025, 12:00 Azərbaycan Polisi – Dövlətin Sütunu, Xalqın Güvən Yeridir 2-07-2025, 11:30 Zaman fərqi olsa da, repressiyalar oxşardır 2-07-2025, 11:00 Zelenski Rusiyaya qarşı tribunal üzrə sazişi təsdiqlədi 2-07-2025, 08:00 Samir Şərifov: Postmünaqişə dövründə iqtisadi bərpa kəskin problemə çevrilir, Azərbaycan da bununla üzləşir 1-07-2025, 18:00
Köşə yazarları
Təqvim
«    İyul 2025    »
BeÇaÇCaCŞB
 123456
78910111213
14151617181920
21222324252627
28293031